Aflevering 21 van Bevrijding Stap Voor Stap
Het is 22 januari 1945 en de exodus vanuit het door de Duitsers bezette Noord-Limburg is in volle gang. Friesland zet zich schrap. De hongerwinter drijft voedselzoekers uit de Hollandse steden naar de provincie en ondertussen moet onderdak worden verleend aan evacués uit het zuiden.
De vluchtelingenstroom lijkt eindeloos. Hoeveel zijn het er wel niet? Zestigduizend, tachtigduizend? Het landelijke Bureau Afvoer Burgerbevolking, dat de evacuatie in goede banen moet leiden, weet zich geen raad. De Duitsers nemen het vervoer over. Er komen wagons vol vluchtelingen uit frontstad Roermond. Velen bereiken te voet of op een kar Friesland, na een barre tocht door regen en sneeuw.
In Leeuwarden zijn scholen ingericht als slaap- en eetzalen. Voor de eerste opvang. Van daar worden de evacués verspreid over de dorpen. Maar eerst worden hun kleren uitgekookt, hun haren geknipt vanwege de luizen en hun huid tot bloedens toe schoon geschrobd met harde borstels.
Ook het gezin Van den Heuij uit Gennep belandt zo op een adres in Friesland. Giekerk, zo heet het dorpje waar vader Jan en moeder Petronella met hun twee jonge dochters op 22 januari 1945 belanden, na een verschrikkelijke tocht.
Giekerk? Nee, zo noemen de inwoners hun dorp niet. Ze spreken over Gytsjerk. Zoals ze alles anders uitspreken. Het dialect van Noord-Limburg en de Friese taal, dat communiceert niet lekker. Taalprobleem of niet, het jonge gezin wordt op de boerderij van de familie Veenstra in Giekerk liefdevol opgevangen.
Ze hebben er een lange reis opzitten. De zwerftocht voerde dwars door het oosten van Nederland. Op 15 oktober werd Gennep verplicht geëvacueerd. Twee dagen eerder, op vrijdag de dertiende, was het jongste dochtertje geboren. Terwijl verder weg granaatvuur klonk, kwam Maria Elisabeth Petronella krijsend ter wereld.
Kleine Marietje is meegezeuld, van dorp naar dorp, van schooltje naar schuur, overal waar een dak voor de nacht en een stuk brood te vinden is geweest. Dat heeft de kleine geen goed gedaan. Als de reis op 22 januari eindelijk ten einde komt, is Marietje meer dood dan levend. Petronella en boerin Veenstra doen al wat mogelijk is om het kind zo warm mogelijk te houden. Maar de volgende ochtend, om half acht, haalt de baby voor de laatste keer adem. In stilte huilen moeder en boerin om de dood van kleine Marietje.
Giekerk is protestants. Maar het katholieke meisje moet, zo wil immers het geloof, op gewijde grond begraven worden. In tijden van nood blijkt de kloof tussen katholieken en protestanten niet zo wijd als wel wordt gedacht. Een katholieke priester, ook uit het zuiden geëvacueerd, krijgt toestemming om op de protestantse begraafplaats een stukje grond te wijden. Na een korte plechtigheid in het protestantse kerkje wordt Marietje begraven. Het duurt niet lang of het Gennepse meisje krijgt gezelschap. Op 12 mei 1945 verdrinkt in Giekerk een ander Genneps geëvacueerd kind. Het is de 5-jarige Maria Derks. Zij wordt naast Marietje begraven.
Bij de foto: In 1995 verrees op de begraafplaats in Giekerk een monument ter ere van Marietje van den Heuij. Er kwamen stenen bij te liggen uit de Maas bij Gennep. Het monument verbeeldt de evacuatiekarren. Foto uit privécollectie.
Geraadpleegde bronnen:
- tracesofwar.nl
- 4en5mei.nl
- trynwalden.nl
- friesverzetsmuseum.nl
- historiek.net
- 30.000 evacués; Limburg en Friesland verbonden door de oorlog, Eddy van der Noord
- Met dank aan Joop van den Heuij en Wiel van Dinter