De Limburgse politie had het er maar druk mee, halverwege de jaren dertig van de vorige eeuw. In Nederland was de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) opgericht, naar voorbeeld van Adolf Hitlers NSDAP in Duitsland. Het gebral van de NSB en haar leider, Anton Mussert, kreeg een aandachtig gehoor in de zuidelijke provincie, waar als gevolg van de crisis de werkeloosheid hoog was.
De groeiende aanhang van de beweging, die zich tegen de gevestigde orde en dus tegen ‘Den Haag’ keerde, was de regering een doorn in het oog. De politie kreeg opdracht bijeenkomsten van de NSB scherp in de gaten te houden.
Limburgse agenten deden dat vol ijver, zo blijkt uit de politieverslagen. Politiemannen bezochten openbare vergaderingen en noteerden, soms woordelijk, wat er zoal gezegd werd. Vaak waren het spreekbeurten waarin propagandisten in felle bewoordingen het beleid van de regering bekritiseerden. Discussie was niet mogelijk, vragen van het publiek werden summier beantwoord.
Ook in Noord-Limburg kon de NSB op sympathie rekenen. Dat bleek tijdens de provinciale statenverkiezingen op 7 april 1935. De NSB deed het in heel Nederland goed en behaalde met 7,95 procent van de stemmen 44 zetels. In Limburg was dat percentage veel hoger: 11,69 procent. In Gennep stemden 114 personen op de NSB en daarmee namen de fascisten na de katholieke partijen RKSP en KDP de derde plaats in.
Die vruchtbare bodem werd ook in het hoofdkantoor van de NSB opgemerkt. In Gennep werden bijeenkomsten georganiseerd met het doel van stemmers actieve leden te maken. Eén van die bijeenkomsten, op 11 december 1935, werd bezocht door opperwachtmeester J. Janssen van de Koninklijke Marechaussee. Daags na de vergadering, die werd gehouden in het café van Th. Jetten (Hotel De Kroon), doet Janssen in een brief aan zijn meerderen verslag (foto).
‘Het brengen van welvaart in ons land door de NSB’, daarover kwam propagandist C. Stet uit IJmuiden spreken. Zo’n dertig mensen, arbeiders volgens de politieman, waren komen opdagen. Volgens Janssen was dat aanzienlijk minder dan bij een eerdere gelegenheid toen er stoelen te weinig waren. De vergadering had een rustig verloop. Stet ging ook tekeer tegen kranten als De Gelderlander die ‘leugens over de NSB hadden verkondigd’. Wat Janssen ook vermeldenswaardig vindt, is wat blijkens verslagen van andere NSB-bijeenkomsten wel vaker gebeurde. Een Gennepenaar, door Janssen ‘Roozeboom’ genoemd, valt de propagandist in de rede. De voorzitter wenst geen discussie en legt de Gennepenaar het zwijgen op. Als de man echter blijft ageren, wordt hij verzocht de zaal te verlaten. Dat doet ‘Roozeboom’ zonder tegenstribbelen. Tijdens de pauze worden drie onbeduidende vragen gesteld.
Veel succes hebben de propaganda-bijeenkomsten in Gennep niet. Dat blijkt een jaar later als er opnieuw verkiezingen zijn. Dit keer voor de Tweede Kamer. In Limburg daalt de aanhang van 11,6 naar 5,4 procent en in Gennep van 114 stemmen naar 42, van 8,13 procent naar 2,4 procent. ‘Bravo Gennep’, schrijft weekblad De Echo.
Bij de foto: Politieverslag van de bijeenkomst van de NSB in Gennep in 1935 (links) en een exemplaar van Hou Zee!, propagandablad van de partij voor Brabant en Limburg. Bewaard in het BHIC te Den Bosch. Foto: Geurt Franzen
Dit is aflevering 39 van de historische rubriek Sprekend Verleden die elke maandag in de editie Maasland van De Gelderlander verschijnt. Daarin gaat Geurt Franzen op zoek naar het verhaal achter voorwerpen en documenten die zijn overgeleverd uit de rijke geschiedenis van Oost-Brabant en Noord-Limburg.