Aflevering 92 van Sprekend Verleden
Na het lof trekt op zondag 13 juli 1930 een bonte stoet van de Oeffeltse kerk naar de brug over de Raam, in de Dorpsstraat. De kerkgangers en pastoor De Jong worden begeleid door fanfare ‘Vriendenkring’. Bij de brug houdt de processie halt. Daar staat een gloednieuw wegkruis. Het witte beeld van Jezus de gekruisigde, wiens lijden sinds een paar weken op deze driesprong voor iedereen zichtbaar is en passerende boeren en burgers de petten en houden afnemen doet, schittert in de zon.
Vandaag wordt het kruisbeeld ingewijd. Als de pastoor zijn gewijde water heeft uitgesprenkeld, strooien bruidjes hun bloemenmandjes leeg aan de voet van het kruis. Daarna houdt de pastoor een gloedvolle preek, waarin hij vertelt dat het kruisbeeld ‘een acte van geloof en liefde’ is.
Het wijdingsritueel is deze maanden op veel plaatsen in het katholieke Brabant te zien. In korte tijd zijn tientallen van deze kruisen verschenen, men zegt dat het er wel zeventig zijn. Oeffelt is niet het enige dorp in de regio. Langs de Beugenseweg in Boxmeer hebben ze er in april al één geplaatst. Ook in Overloon, Sambeek, Vortum-Mullem, Groeningen en Vierlingsbeek zijn er plannen voor of staan ze al te pronken.
Dat het kruisbeeld langs de Brabantse weg ineens zo populair is, anders dan in Limburg, waar ze al eeuwenlang staan, heeft alles te maken met de actie van een ‘onbekende weldoener’. De kranten noemen zijn naam niet, alleen de naam van zijn stroman, M. van der Putten. Deze Van der Putten schrijft kerk- en gemeentebesturen aan en vraagt hen een kruisbeeld te plaatsen. Het kruis wordt door de weldoener betaald, de gemeente zorgt voor een gedegen afwerking van de sokkel, een bloemenperk en het onderhoud daarna.
In Helmond weten ze heel goed wie die weldoener is. Het is ‘pasteurke’ Antoon van Thiel. Die wilde ooit priester worden, maar werd directeur van een draadnagelfabriek. Van Thiel is behalve diepgelovig ook fel tegenstander van het bolsjewisme, het communisme in de Sovjet-Unie dat zich schuldig maakt aan godsdienstvervolgingen. Als tegenactie heeft Van Thiel de stichting ‘Kruis langs den openbaren weg in Noord-Brabant’ opgericht. De kruisbeelden moeten, zo staat onder meer te lezen in een brief die Van der Putten aan de burgemeester van Oploo c.a. stuurde, ‘Brabant wederom een geheel christelijk aanzien geven’. Maar ook het Brabants verzet tegen het bolsjewisme verbeelden.
Van Thiel laat de beelden in serie maken, in beton, met als voorbeeld een gekruisigde uit het Amerikaanse gipsatelier van Pietro Caproni. Dat laatste vinden Nederlandse kunstenaars maar niks. Laat die beelden toch door Nederlandse beeldhouwers maken, bepleiten zij. Dan krijgt elk beeld een eigen expressie, dan zullen gelovigen niet in een automatisme de pet afnemen als ze een wegkruis zien opdoemen, maar geráákt worden door die individuele afbeelding van de pijn die Gods zoon voor de mensheid heeft geleden.
Daar wil het Helmonds ‘pasteurke’ niets van weten. Veel te duur natuurlijk.
Anno 2020 staan er nog ‘Caproni-beelden’ in Oeffelt, Sambeek, Groeningen en Vierlingsbeek.
Bij de foto: Pastoor Franciscus van de Looveren van Vortum-Mullem wijdt in 1931 het ‘Caproni’-kruisbeeld in. Het Vortumse wegkruis is later vervangen door een andere. Foto: Stichting de Oude Schoenendoos
Geraadpleegde bronnen:
- archief gemeentebestuur Oploo c.a. (BHIC)
- Stichting de Oude Schoenendoos stichtingdeoudeschoenendoos.nl
- weekblad De Echo van 16 juli 1930
- Brabants Dagblad van 6 augustus 2020
- Artikel van Henk Buijks op de site van het BHIC, 8 oktober 2008
- heemkundekringcranendonck.nl
- gpswalking.nl
- H. van Schijndel-Verhoeven, Het kruis langs de weg, Brabants Heem nr 3, 2007
- heemkundekring-hlz.nl
- Van bouwen en sieren, jaargang 1930
- Weekblad van den Noordbrabantschen Christelijken Boerenbond, nr 1619, 28 maart 1930
- wikipedia