Stel je zou een tentoonstelling mogen samenstellen rondom het thema ‘wachten’. Wat voor werken liggen dan voor de hand? Misschien een korrelige zwartwit foto van een dikbuikig type, achterover hangend op een bankje in de wachtkamer van de diëtist. Een gouache in pasteltinten van een zeilbootje op een strakke zee, geen zuchtje wind dat het doek bollen doet. Misschien een vroeg-middeleeuws paneeltje, Maria, moeder Gods, in fijne details gepenseeld, de handen vroom over het bollende buikje gevouwen.
Je kunt het ook over een andere boeg gooien, zoals ze gedaan hebben in het Berardo Museum in Lissabon. Tentoonstellingsmaker Orlando Franco heeft geprobeerd heel verschillende kunstwerken bij elkaar te brengen die elk op hun eigen manier de kijker bewust moeten maken van zijn verhouding tot de tijd. Denk aan een onderwerp als verlangen. Je verheugen op een mooie gebeurtenis is op zich al een mooie gebeurtenis. Je zou de tijd wel willen wissen om dat object of die persoon waarnaar je verlangt direct in de armen te kunnen sluiten. Maar het verlangen zelf geeft ook bevrediging. Andere onderwerpen die zo’n relatie met de tijd hebben zijn fotografie, het geheugen, en uiteraard de dood.
Wat krijgen we te zien in de eigenwijs vormgegeven tentoonstelling ‘Wait’ in het Portugese museum? Dit bijvoorbeeld: een schilderij van António Olaio, getiteld Cleaning Up the Vacuum #2. Een chirurg, die, zo mogen we aannemen, zijn handen grondig heeft gewassen, rolt de operatiehandschoenen uit over zijn vingers. Olaio trekt je meteen de operatiekamer in. Buiten beeld ligt een man of vrouw, misschien ben jij het wel, onder narcose te wachten op wat komen gaat. Je voelt de spanning die ongetwijfeld ook door het lichaam van de chirurg siddert, ziet het in de zorgvuldigheid waarmee zijn linkerhand de handschoen over de rechterhand schuift.
Een heel andere perceptie van tijd geeft een bronzen beeldje in een hoek van een zaal. João Ferro Martins fabriceerde het mannetje met de schoolse rugtas om zijn schouders. In het gebogen hoofd herkennen we de leerling die zich ervan bewust is dat hij iets fout heeft gedaan, die de straf van de meester, een uur in de hoek, gedwee ondergaat. Je hoeft het in je schooltijd niet aan den lijve te hebben ondervonden om te weten hoe dat voelt, dat eindeloze zinloze wachten in die hoek, helemaal alleen met je gedachten van wroeging en schuld. Misschien hoor je de secondewijzer van de schoolklok wel tikken…
Het is moeilijk voor te stellen, in een tijd waarin een foto in een fractie van een seconde nadat ie gemaakt is, op het scherm van je mobieltje te zien is, maar niet zo heel lang geleden deed fotograferen een aanslag op je geduld. Wie niet kon wachten, hield zich er verre van. Eerst moest dat rolletje vol. Die 24 of 36 opnamen schoot je niet willekeurig. Zo’n filmrolletje kostte geld en het ontwikkelen en afdrukken ook. Had je eindelijk die 36 hopelijk perfecte opnamen gemaakt, dan begon het wachten. Rolletje naar de fotozaak en pas drie dagen later vol spanning kon je terug naar de toonbank waar het envelopje werd opengemaakt en de zorgvuldig geschoten kiekjes zich eindelijk lieten bewonderen. Twee onderbelicht, een derde óver en bij nog eens drie had de geportretteerde de ogen dicht… João Ferro Martins bronzen object, een Agfamatic 55c, brengt die geduld eisende hobby van toen in al zijn simpelheid weer terug.
De ene verrassing volgt de andere op in de tentoonstelling ‘Wait’. Van een gouddelversinstallatie tot een blinde man die op het punt staat een speer te werpen. En wat te denken van het nieuwste model Ferrari dat onder een felrode doek te wachten staat op de eerste presentatie?
De dood is het einde van de tijd en dat wordt treffend verbeeld door de foto’s van Andres Serrano (The Morgue). We zien een lijk in het mortuarium. Aan de incisie is te zien dat de schouw al is verricht. Nu wacht de dode nog slechts één reis, die naar het kerkhof.
‘Wait’ in Museu Colecão Berardo, Lissabon